بندرترکمن یکی از بزرگ‌ترین شهرهای استان گلستان است که در بخش غربی این استان و کرانه شرقی دریای خزر قرار دارد. این بندر در گذشته بندر شاه نامیده می‌شد و قدمت آن به دوران پهلوی اول (سال 1306) برمی‌گردد. این بندر از نخستین شهرهای ایران بود که در آن ایستگاه راه‌آهن تأسیس شد و خط ریلی منتهی به آن، خلیج‌فارس را به دریای خزر متصل می‌کند. ابتدای این خط در بندر امام در استان خوزستان قرار دارد.
جمعیت این بندر در آخرین سرشماری حدود 54 هزار نفر بوده است و حدود 19 هزار کیلومتر مربع وسعت دارد. بندرترکمن از جنوب با شهرهای قره‌سو و کردکوی، از شرق با شهر قره تپه، از شمال با چپاقلی و خواجه نفس و از غرب با دریای خزر و جزیره آشوراده همسایه است. این بندر تا مرکز استان گلستان یعنی شهر گرگان هم حدود 40 کیلومتر فاصله دارد.
تاریخچه بندر ترکمن
در مقایسه با بسیاری از شهرهای ایران، بندرترکمن یک شهر تازه‌تأسیس محسوب می‌شود. عمر این بندر نزدیک به یک قرن است و به دلیل موقعیت استراتژیک خود، یکی از مهم‌ترین بنادر شمالی ایران محسوب می‌شود. این بندر تا قبل از انقلاب بندر شاه نام داشت و بعد از انقلاب نام آن به بندر ترکمن تغییر کرد.
شهرداری این بندر در سال 1309 تأسیس شد و تا زمان حمله روس‌ها در جنگ جهانی دوم، یکی از قطب‌های اقتصادی حکومت پهلوی اول بود. طراحی این شهر مثل محله‌های مرکزی تهران به‌صورت شطرنجی انجام شده است و بیشتر ساکنان اولیه آن را کارکنان شرکت تعاونی بندر شاه تشکیل می‌دادند که از استان‌های مختلف و به خصوص آذربایجان شرقی و اردبیل به این بندر مهاجرت کرده بودند.
پس از خروج قوای متخاصم و تا پیش از انقلاب اسلامی، رونق و رشد این بندر ادامه داشت، تا جایی که در میانه دهه 30 شمسی سیستم کشاورزی در این بندر مکانیزه شد و چند کارخانه هم در اطراف آن تأسیس کردند. بعد از انقلاب و با ظهور قطب‌های توریستی دیگر مثل رامسر و چالوس، رفته رفته از اهمیت آن کم شد. با این حال زیبایی‌های این بندر همچنان پابرجا است و مردم آن اصالت خود را همچنان حفظ کرده اند.
برای دسترسی بهتر به بندر ترکمن و شهرهای هم‌جوار آن، می‌توانید وارد سایت بوم رنت ( شرکت آکام سفر پارس ) شوید و اقامتگاه موردنظر خود را رزرو کنید.
فرهنگ و آداب و رسوم بندرترکمن
همان‌طور که از نام آن می‌توان حدس زد، بیشتر مردم این بندر از قوم ترکمن و سنی‌مذهب هستند که به زبان ترکمنی صحبت می‌کنند. ترکمنی از خانواده زبان‌های اورال-آلتایی است که شباهت‌هایی با دیگر زبان‌های هم خانواده مثل ترکی و مغولی دارد. به جز ترکمن‌ها، در این بندر سیستانی‌ها، آذری‌ها و طبری‌ها هم با مسالمت در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند و هر کدام زبان‌ها و گویش‌های خاص خود را دارند.
با توجه به غالب بودن جمعیت ترکمن و سنی‌مذهب، بیشتر آداب و رسوم این بندر هم متعلق به همین قوم است. مثل سایر سنی‌های حنفی، مردم بندر ترکمن هم برای 2 عید فطر و قربان اهمیت زیادی قائل هستند.
به عنوان مثال مراسم عروسی ترکمن‌ها از جمله رسومی است که با گذشت زمان تغییر چندانی نکرده و از نفوذ فرهنگ‌های دیگر در امان مانده است. این مراسم چندین مرحله دارد که طی کردن همگی آن‌ها نشانه احترام به عروس و داماد است. حسن‌ختام عروسی‌های ترکمنی مرحله اوجه‌آش است که در آن عروس و داماد باید گره دستمال‌های پیچیده شده به دور چکدرمه (غذای محلی ترکمنی) را باز کنند و ترکمن‌ها اعتقاد دارند که هر کدام زودتر موفق شوند، بر زندگی مشترک تسلط بیشتری خواهد داشت.
شهرها و روستاهای بندرترکمن
روستای قره قاشلی مشهورترین روستای نزدیک بندرترکمن است که به دلیل برگزاری مراسم کورس بهاره اسب‌دوانی شهرت زیادی دارد. به غیر از این روستا، از میان مشهورترین شهرها و روستاهای اطراف بندر ترکمن می‌توان به فهرست زیر اشاره کرد:
- آشوراده
- سیجوال
- یموت
- نیازآباد
- اورکت حاجی
- چپاقلی
- قره‌سو
- حاجی‌آباد
اقتصاد بندر ترکمن
اقتصاد این بندر در گذشته بر مبنای تجارت ریلی و دریایی پایه‌گذاری شده بود؛ اما به مرور زمان کشاورزی، ماهیگیری، تولید صنایع‌دستی و خریدوفروش اجناس در بازارچه‌های ساحلی و مرزی به منبع اصلی درآمد اهالی بندر شاه تبدیل شده است. قالی و گلیم ترکمن، انواع روسری ترکمنی و خاویار درجه یک از جمله مهم‌ترین محصولات این بندر محسوب می‌شوند.
آب و هوای بندرترکمن
مثل تمامی شهرهای ساحلی، آب و هوای بندرترکمن هم از مجاورت آن با دریا تأثیر می‌پذیرد. در اوایل بهار میزان بارندگی در این بندر بسیار زیاد است؛ اما دمای هوا متعادل است و در این زمان می‌توانید این بندر را در سرسبزترین حالت خود ببینید. از اواسط بهار تا پایان تابستان هوا گرم و شرجی است و با شروع پاییز، هوا دمای هوا مجدداً خنک می‌شود. زمستان‌های بندر شاه هم اغلب سرد و برفی است.
بهترین زمان سفر به بندرترکمن
اگر می‌خواهید به گرمای هوا برخورد نکنید و از طرف دیگر سرسبزی و زیبایی این بندر را هم از دست ندهید، توصیه می‌کنیم که از اوایل فروردین تا اواخر اردیبهشت به این بندر زیبا سفر کنید. البته در این زمان فرصت تماشای مسابقات کورس بهاره اسب‌دوانی را هم خواهید داشت.
جاهای دیدنی بندرترکمن
بندر ترکمن دیدنی‌های زیادی مثل اسکله تفریحی، دوشنبه‌بازار و بازارچه ساحلی دارد که بازدید از آن‌ها می‌تواند شما را چند روزی سرگرم کند. در ادامه با مشهورترین جاهای دیدنی بندرترکمن و اطراف آن آشنا می‌شوید:
جزیره آشوراده
آشوراده در اصل بخشی از شبه‌جزیره میانکاله است که در بخش غربی این شبه‌جزیره قرار دارد. البته برخی هم با اغماض آن را تنها جزیره ایرانی دریای خزر می‌دانند. این جزیره فاصله چندانی تا بندرترکمن ندارد و برای رسیدن به آن باید در اسکله بندرترکمن سوار قایق‌های محلی شوید. مثل سایر بخش‌های میانکاله، آشوراده هم طبیعتی بی‌نظیر و شگفت‌انگیز دارد و از مناطق زیست‌کره مهم جهان محسوب می‌شود که میزبان انواع و اقسام پرندگان مختلف است.
همچنین این جزیره به دلیل پرویش ماهی خاویار هم اهمیت دارد و 40 درصد خاویار تولید شده در کشور ما از این جزیره به دست می‌آید. آشوراده یا عاشرآدا تا چند دهه پیش مسکونی بود؛ اما بالا آمدن تدریجی آب دریای خزر و خطرات آن باعث شد که ساکنان این جزیره آنجا را ترک کنند.
روستای قره قاشلی
عمده شهرت روستای قره قاشلی به خاطر پرویش اسب‌های اصیل ترکمن و برگزاری مسابقات کورس بهاره و پاییزه اسب‌دوانی است و هر ساله علاقه‌مندان به این ورزش را به سوی خود می‌کشاند. اسب ترکمن شهرت جهانی دارد و به دلیل مفاصل قوی و عضلات قدرتمند، یکی از بهترین نژادها برای مسابقات سنگین اسب‌دوانی است.
منطقه شکار ممنوع صوفیکم
منطقه شکار ممنوع صوفیکم در شمال شرقی بندر ترکمن و در نزدیکی اینچه‌برون قرار دارد. این منطقه سرسبز و زیبا میزبان بیش از 109 گونه پرنده و یکی از زیباترین گونه‌های جانوری ایران یعنی روباه ترکمن است. همچنین کوچک‌ترین پستاندار ایرانی یعنی حشره‌خوار کوتوله هم در صوفیکم زندگی می‌کند. در مسیر صوفیکم شانس دیدن گل‌فشان‌های گمیشان، نفتلیجه و گوبلکچه را هم خواهید داشت و از آنجا می‌توانید به بازارچه مرزی اینچه‌برون هم بروید.
اسکله بندر ترکمن
روایت داریم که بندرترکمن در گذشته 3 اسکله بزرگ داشته است که در حال حاضر تنها یکی از آن‌ها پابرجا است و تنها می‌توانید بقایای 2 اسکله دیگر را مشاهده کنید. این اسکله فاصله چندانی تا مرکز شهر ندارد و در آن می‌توانید تفریحاتی مثل قایق‌سواری و شنا را تجربه کنید.
همچنین بازارچه ساحلی بندرترکمن که یکی از مشهورترین مراکز خرید این بندر محسوب می‌شود هم در نزدیکی همین اسکله قرار دارد و در آنجا می‌توانید انواع صنایع‌دستی، لباس‌های محلی و کالاهای ازآب‌گذشته را پیدا کنید. اسکله بندر تنهای راه ارتباطی با جزیره آشوراده هم محسوب می‌شود.
تالاب گمیشان
یکی از زیباترین تالاب‌های ایران با نام تالاب گمیشان در 24 کیلومتری شمال بندر ترکمن قرار دارد. این تالاب در مجاورت مرز ایران و ترکمنستان واقع شده است و یکی از مهم‌ترین زیست‌بوم‌های پرندگان مهاجر محسوب می‌شود. بخش وسیعی از این تالاب هم مثل صوفیکم شکار ممنوع است و اگر خوش‌شانس باشید، می‌توانید در آنجا قوهای فریادکش و فلامینگوهای زیبا را ببینید. البته بازدید از این تالاب به مجوز سازمان محیط‌زیست بندر ترکمن نیاز دارد.
گل‌فشان گمیشان و نفتلیجه
گل‌فشان پدیده‌ای طبیعی و شبیه به آتش‌فشان است که در آن گل‌ولای سرد مثل چشمه از دل زمین می‌جوشد و به مرور زمان مخروط‌های بزرگ و کوچکی ایجاد می‌کند که در صورت بارندگی، آب در داخل این مخروط‌ها جمع می‌شود و آن‌ها را به دریاچه‌های کوچکی تبدیل می‌کند. گل‌فشان‌های گمیشان و نفتلیجه دریاچه‌های کوچکی هستند که به دلیل وجود نوعی باکتری، آب آن‌ها صورتی رنگ است.
ترکمن‌صحرا
ترکمن‌صحرا منطقه‌ای وسیع در استان گلستان و خراسان شمالی است که شامل شهرهای بندر ترکمن، گنبدکاووس، گمیشان، کلاله و آق‌قلا می‌شود. این منطقه زیبا به دلیل زیبایی‌های بصری و طبیعت منحصر به فردش شهرت دارد و هر کس که خوش‌شانس باشد و در زمان‌های پربارش به آنجا سفر کند، از دشت‌ها و کوه‌های سبز و مخملی آن حسابی تعریف خواهد کرد. منطقه هزاردره اوج زیبایی ترکمن‌صحرا است که در نزدیکی گنبدکاووس و گورستان خالد نبی قرار دارد.
سوغات و صنایع‌دستی بندرترکمن
فرش ترکمن با آن زمینه لاکی و طرح‌های لوزی پرتکرار، مشهورترین سوغات و صنایع‌دستی بندرترکمن محسوب می‌شود. البته این فرش دستی در حال حاضر قیمت بالایی دارد و به جای آن می‌توانید سایر صنایع‌دستی این بندر که بیشتر شامل لباس‌های محلی می‌شوند را خریداری کنید.
کلاه‌های مشهور ترکمنی (تلپک و بوروک)، کوئینک، چاتال، چاریق، چاروود، بوقو و … از جمله مشهورترین تن‌پوش‌های زیبای ترکمنی هستند که به‌صورت دستی دوخته می‌شوند. گل سرسبد این پوشاک، روسری‌های رنگارنگ و گل‌گلی ترکمنی است که در سرتاسر ایران شهرت دارد. از دیگر سوغاتی‌های بندر ترکمن می‌توان به انواع و اقسام چوروک‌ها یا همان نان‌های محلی خوشمزه اشاره کرد.
غذاهای محلی بندرترکمن
چکدرمه مشهورترین غذای محلی بندرترکمن است که در تمامی منطقه ترکمن‌صحرا طبخ می‌شود و در سرتاسر کشورمان نیز شهرت دارد. این غذا حاصل ترکیب گوشت گردن گوسفندی، برنج، رب و پیاز است و با ذائقه اکثر ما جور در می‌آید. باسترمه دیگر غذای محلی مشهور ترکمنی است که با استفاده از ماهی اوزون‌برون به عنوان ماده اصلی طبخ می‌شود. برنج، سیب‌زمینی، دانه‌های انار، نمک، فلفل و پیاز از دیگر ترکیبات این غذای خوشمزه محسوب می‌شوند.
از میان دیگر غذاهای لذیذ ترکمنی می‌توان به بوروک یا پیراشکی ترکمنی، بولامه (نوعی حلیم) و اوناش (آش ترکمنی) اشاره کرد.
رستورانهای بندرترکمن
بندرترکمن مثل بسیاری از شهرهای توریستی شمالی توسعه‌یافته و مدرن نیست و به همین دلیل تعداد رستورانهای مدرن و لوکس در آن انگشت‌شمار است. بیشتر رستورانهای بندرترکمن غذاهای محلی ترکمنی و غذاهای سنتی ایرانی را سرو می‌کنند. رستورانهای کاسپین، شمال و رستوران جزیره آشوراده از بهترین رستورانهای این بندر هستند که در ادامه آن‌ها را معرفی می‌کنیم:
رستوران کاسپین
رستوران کاسپین مشهورترین رستوران بندر ترکمن است که بیشتر توریست‌ها حتماً یکی از وعده‌های غذایی خود را در آن صرف می‌کنند. این رستوران در مرکز شهر قرار دارد و در فضایی نسبتاً مدرن انواع غذاهای دریایی، ایرانی و ترکمنی را سرو می‌کند.
آدرس رستوران کاسپین: استان گلستان، بندر ترکمن، سیف، خیابان جمهوری اسلامی، خیابان جمهوری هجدهم
شماره تماس: 01734422488
رستوران شمال
رستوران شمال یکی دیگر از رستورانهای دریایی بندر ترکمن است که در خیابان آزادی این شهر قرار دارد. این رستوران به جز غذاهای دریایی (مثل میگو و ماهی) انواع غذاهای محلی و غذاهای سنتی ایرانی را هم سرو می‌کند.
آدرس رستوران شمال: استان گلستان، بندر ترکمن، پاسداران، خیابان آزادی
شماره تماس: 01734422083
رستوران جزیره آشوراده
همان‌طور که از نام آن مشخص است، این رستوران در جزیره آشوراده قرار دارد و اگر تا این جزیره رفتید و آنجا گرسنگی بر شما غلبه کرد، می‌توانید سری به رستوران جزیره آشوراده بزنید و انواع غذاهایی محلی، دریایی و ایرانی را در آنجا نوش جان کنید.
آدرس رستوران جزیره آشوراده: استان گلستان، غرب بندرترکمن، شبه‌جزیره میانکاله
شماره تماس: 01734422083
مراکز خرید بندرترکمن
قاعده رستوران‌ها در مورد مراکز خرید بندرترکمن هم صدق می‌کند و اکثر مراکز خرید این بندر سنتی هستند. با این حال به دلیل نزدیکی این بندر به مرز ایران و ترکمنستان، می‌توانید انواع کالاهای وارداتی و ازآب‌گذشته را در بازارهای بندر ترکمن پیدا کنید. دوشنبه‌بازار محلی، بازارچه ساحلی و بازار بزرگ بندر ترکمن از مشهورترین مراکز خرید بندر ترکمن محسوب می‌شوند.
اقامت در بندرترکمن
برای اقامت در بندر ترکمن می‌توانید به سراغ هتل‌های این شهر بروید که اکثر آن‌ها تازه‌تأسیس هستند و هزینه بالایی را برای یک شب اقامت از شما طلب می‌کنند. برای یک سفر کم‌هزینه و باصفا، می‌توانید سراغ خانه‌های محلی و اقامتگاه‌های بوم‌گردی این بندر و اطراف آن بروید که اکثر آن‌ها در صفحه اجاره روزانه خانه و ویلا در بندرترکمن در دسترس هستند.
راه‌های دسترسی به بندرترکمن
با توصیفاتی که در ابتدای مقاله از بندر ترکمن داشتیم، احتمالاً بهترین راه دسترسی به این بندر استفاده از قطار است. با تمامی راه‌های دسترسی به این بندر در ادامه آشنا می‌شوید:
دسترسی با قطار
اگر بلیت قطار تهران به ساری و ساری به بندرترکمن را تهیه کنید، شانس دیدن پل ورسک، زیبایی‌های سوادکوه، قائم‌شهر و ساری را خواهید داشت.
خود ایستگاه راه‌آهن بندر ترکمن هم یکی از جاذبه‌های توریستی این شهر محسوب می‌شود. این ایستگاه راه‌آهن از قدیمی‌ترین ایستگاه‌های راه‌آهن کشور است که در سال 1317 ساخته شده و در معماری آن از معماری نئوکلاسیک اروپا و معماری سنتی ایرانی الهام گرفته اند.
دسترسی با هواپیما
متأسفانه این شهر فرودگاه ندارد و برای دسترسی به آن با هواپیما باید بلیت هواپیمای تهران-گرگان یا گرگان-ساری را بخرید و از فرودگاه‌های یکی از این 2 شهر خودتان را با تاکسی یا اتوبوس به بندر ترکمن برسانید.
دسترسی با اتوبوس
ترمینال مسافربری بندرترکمن در خیابان شهید آرخی این شهر قرار دارد و از اکثر شهرهای دور و نزدیک می‌توانید با اتوبوس خودتان را به آنجا برسانید. البته ممکن است از برخی شهرها اتوبوس فقط به مقصد گرگان وجود داشته باشد و باید از این شهر با یک اتوبوس دیگر به بندر ترکمن بروید.
دسترسی با خودروی شخصی
از سمت شرق و جنوب می‌توانید خودتان را با خودروی شخصی به بندر ترکمن برسانید:
- برای دسترسی از جنوب، باید جاده تهران-فیروزکوه-ساری، جاده شاهرود به گرگان یا جاده هراز را در پیش بگیرید. مسیر جاده هراز کمی طولانی‌تر است؛ اما شانس دیدن خط ساحلی را به شما می‌دهد.
- مسیر دسترسی شرقی به این بندر هم از شهرهای مشهد، بجنورد و گنبدکاووس می‌گذرد.
نکاتی که در سفر به بندرترکمن لازم است بدانید
- ترکمن‌ها به شدت به آداب و رسوم خود پایبند هستند و توصیه می‌کنیم که شما هم به این آداب و رسوم احترام بگذارید.
- به نسبت سایر شهرهای مشهور شمالی، بندرترکمن بافتی سنتی دارد و نمی‌توانید برخی از امکانات سایر شهرهای شمالی مدرن را در آنجا پیدا کنید.
- آب و هوای این بندر در اواخر بهار و تابستان بسیار شرجی است و اگر تحمل چنین آب و هوایی را ندارید، توصیه می‌کنیم که فصول دیگری را برای رفتن به این بندر انتخاب کنید.
- بازدید از برخی از جاذبه‌های طبیعی این بندر (مثل تالاب گمیشان) به مجوز سازمان محیط‌زیست نیاز دارد.
- محیط‌زیست و اکوسیستم بندر ترکمن و میانکاله در معرض خطر است. لطفاً شما به این نابودی کمک نکنید.
- در بازارهای محلی ترکمن‌ها، چانه زدن را فراموش نکنید.
سخن آخر
در این مقاله سفری کامل به بندرترکمن، یکی از زیباترین شهرهای استان گلستان و منطقه ترکمن‌صحرا داشتیم. در این سفر با تاریخچه و موقعیت جغرافیایی این بندر، آب و هوا، جاهای دیدنی، بازارها، غذاهای محلی، سوغاتی‌ها و مسیرهای دسترسی به آن آشنا شدیم. مثل بیشتر شهرهای ایران، برای اجاره ویلا و سوئیت در بندر ترکمن هم می‌توانید روی bomrent حساب کنید.
