گنبدکاووس در دل استان خرم گلستان و منطقه ترکمن صحرا قرار دارد، به شهر گنبدکاووس را در دوران کهن با نام جرجان میشناختند زیرا بر سر راه جاده ابریشم قرار داشت. جالب است بدانید به جای این کلانشهر پر دود و دم (تهران را میگویم!) روزگاری گنبدکاووس پایتخت ایرانزمین بوده است.
بله در دوران سلسلههای آل زیار و آل بویه این شهر تاریخی به عنوان پایتخت ایران شناخته میشده است. از آن دوران تا به امروز، برج آجری قابوس که بنا بر احتمالات محل دفن سلطان آل زیاری و قابوس بن وشمگیر است؛ دلالت بر این موضوع دارد.
اما اشتباه نکنید گنبد کاووسی که ما امروزه میشناسیم، با چیزی که در آن دوران وجود داشته است، هم از لحاظ تاریخی و هم از لحاظ جغرافیا!
شهر کنونی در سال ۱۳۰۵ هجری شمسی و درست در دوران سلسله پهلوی ساختهشده است. نقشه اصلی شهر گنبدکاووس توسط کارشناسان آلمانی و مطابق با اصول شهرسازی طراحیشده است و الگویی شطرنجی دارد. نکته جالب دیگری نیز درباره تاریخچه گنبد کاووس وجود دارد و آن قدمت شهرداری است! جمعیت گنبد کاووس در سرشماری سال ۱۳۹۵ در حدود ۱۵۱٬۹۱۰ بوده است
تاریخچه گنبد کاووس
گنبد کاووس از جمله شهرهای تاریخی ایران به حساب میآید. در محل فعلی گنبد کاووس در گذشته شهری به نام هیرکان و سپس گرگان (به نام قدیم جرجان) قرار داشته است. این شهر به دلیل اینکه در جاده ابریشم قرار داشته، از لحاظ تجاری بسیار مهم و با اهمیت بوده است. این منطقه در دوران مختلف تاریخ به عنوان پایتخت یا یکی از شهرهای مهم بوده و عالمان و دانشمندان بسیاری در آن زندگی میکردند.
مهمترین سلسلهای که در گنبد کاووس حکومت کردن، سلسله آلزیار بود که در این دوران به نام شهر گنبد قابوس مشهور بوده است. از این دوران برج آجری قابوس مانده که به احتمال زیاد، مدفن یکی از حاکمان آلزیار به نام قابوسبن وشمگیر است. شهر گنبد قابوس به دلیل زلزله نابود شود و در اثر حملات مغول و تیمور نیز چیزی از آن باقی نماد. امروزه بقایای شهر قدیمی گنبد قابوس در شرق گنبدکاووس فعلی کشف شد.
در زمان رضاشاه، در کنار بقایای گرگان باستان، شهری جدید با قواعد مدرن شهرسازی بنا شد و نام آن را گنبدقابوس گذاشت. البته این شهر بعدها به نام گنبدکاووس مشهور شد.
زبان مردم گنبد کاووس
همانطور که گفته شد، گنبد کاووس در مرکز ترکمن صحرا قرار دارد. اقوامی که در این منطقه زندگی میکنند اغلب ترکمنها و بومیان فارسیزبان یا مهاجران مازندرانی، خراسانی، آذری، قزاق و سیستانی است. اما به طور کلی زبان مردم گنبد کاووس فارسی و ترکمنی میباشد.
آب و هوای گنبدکاووس
شاید یکی از دیدنیهای گنبد کاووس همین آبوهوایش است. میزان بارش سالانه این شهر ۵۰۰ میلیمتر است و به همین خاطر آب و هوایی مساعد و خاکی بسیار حاصلخیز دارد؛ اما مانند دیگر شهرهای خطه شمالی تابستانهای شرجی دارد.
سوغاتی گنبد کاووس
گنبد کاووس به دلیل قرارگیری در خطه شمالی کشور عزیزمان، همانند دیگر همتایان خود گوشهای سوغات معروف شمالی را دراست.
این سوغات دلربا شامل زیورآلات، لباس، گلیم، قالی، پُشتی و انواع خوراک قوم ترکمن که پیشنهاد میکنیم برای یکبار هم که شده حتماً امتحان کنید زیرا نظیر مزههایی که در لقمه به لقمه این خوراکهای دلپذیر وجود دارد؛ هیچ جای ایران زمین نیست.
بوروک، باسترمه، ترچین، گوجه آش از جمله خوراکهای لذیذی است که در سفر به گنبد کاووس باید امتحان کنید به عنوان سوغات با خود به دیارتان ببرید.
محال است شهری با این پیشینه تاریخی، جاهای دیدنی فراوانی نداشته باشد!
در ادامه مقاله میخواهیم به جاهای دیدنی گنبد کاووس بپردازیم تا در سفرهای خود سری به آنها بزنید. راستی فراموش نکنید که اقامت نیز گوشهای از سفر است که اهمیت ویژهای دارد. برای انتخاب اقامتگاه مورد نظرتان بد نیست سری به مقاله بهترین و ارزانترین هتلهای شمال بزنید.
رود اترک
رودها و رودخانهها، رگها و ریشههای این مرزوبوم هستند که بر روی این خاک جریان دارند و زندگی را با خود به همه جا میبرند.
رود اترک نیز از خانواده رودخانههای خروشان و سیل گیر است. این رود سرکش از کوههای ۱۰۰۰ مسجد روستای یدک در خراسان رضوی شهرستان قوچان سرچشمه گرفته و در طول مسیر پس از گذر از دشتهای قوچان، شیروان و بجنورد در ناحیهی چات، مرز ایران و ترکمنستان جاری میشود، پس از آن وارد خاک جمهوری ترکمنستان شده و به دریای خزر میریزد.
رود اترک از جاهای دیدنی گنبد کاووس به شمار میآید اما ادامه آن و درست در کشور همسایه یعنی ترکمنستان به عنوان یکی از مهمترین جاذبههای این کشور به شمار میآید زیرا اترک طولانیترین رودخانهی ترکمنستان است.
گرگان رود یا رود گرگان
از دل کوههای آلاداغ در شمال بجنورد، رودی به نام گرگان سرچشمه میگیرد و در مسیری به طول ۲۰۰ کیلومتر و پس از عبور از مسیری پرپیچ و خم، صحرای پهناور کلان و گنبد کاووس به دشت گرگان میرسد.
شاید به همین دلیل مردم بومی نام این رود را گرگان گذاشتند. همچنین نقطه طلایی که این رود را به دریای مازندران میرساند، خواجه نفس نام دارد.
برای سفر و اقامت در گرگان و گلستان میتوانید با استفاده از موبایل و یا لپ تاپ خود وارد سایت بومرنت ( شرکت آکام سفر پارس ) شوید و در قسمت جستجوی شهر، گرگان را وارد کنید و اقامتگاه های متنوع بوم رنت را مشاهده کنید، ما به شما توصیه میکنیم برای سفر به این شهر، اجاره سوئیت در گرگان یا اجاره سوئیت در گنبد کاووس را امتحان کنید.
رودخانه چهل چای
اگر به سراغ حوالی گنبدکاووس بروید، یکی از مقاصدی که پیشرو دارید مینودشت خرم و دلربا است. (راستی پیش از سفر به این شهرستان زیبا، به مقاله دیدنیهای مینودشت سری بزنید.) در دل این شهرستان زیبا یکی از جاهای دیدنی گنبد کاووس قرار دارد.
جنگل تنگه چهل چای، همان جاذبه است که یکی از دیدنیهای زیبای استان گلستان را درون خود جای داده است. پس از خواندن این پاراگراف، چشمهایتان را ببنید و اندکی خود را در جنگل تنگه چای قرار دهید.
هوای خنک ۵۹ هکتار جنگل شما را فراگرفته است و صدای جریان آب، روح و روان شما را شستوشو میدهد. آیا رؤیایی نیست؟
زیارتگاه خالدنبی
در فاصله ۹۰ کیلومتری از شمال شرق گنبد کاووس و در بین کوههای مرتفع کلاکه و مراوه تپه، زیارتگاهی قرار دارد که به عنوان یکی از جذابترین دیدنیهای گنبد کاووس شناخته میشود. بر اساس اعتقادات مردم ترکمن، خالد نبی به عنوان یکی از ۴ پیامبری است که در فاصله پیامبری حضرت عیسی (ع) و حضرت محمد (ص) مردم را به راه خدا دعوت کرده و معرفتی را میان مردمان ترکمن رواج داده است.
در نزدیکی این آرامگاه، بقعهای به نام عالم بابا قرار دارد که به بنا بر روایاتی پدر همسر خالد نبی و شهدای گمنام شریعت اسلام است.
تالاب آلاگل
در دل استان گلستان، تالاب آب شوری قرار دارد که در نزد مردم با نام آلاگل شناختهشده است. اگر میخواهید سری به این تالاب زیبا بزنید کافی است که ۷۵ کیلومتری را از گنبد کاووس دور شوید.
جالب است بدانید که مجموعه سه تالاب آلاگل، آلماگل و آجی گل به عنوان تالابهای بینالمللی از سال ۱۹۷۵ در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده و با مساحت ۱۴۰۰ هکتار تحت حفاظت سازمان محیطزیست است؛ همین مقدار اطلاعات کافی است تا به اهمیت آلاگلی پی ببرید.
اما جذابیت این تالاب پرنده زیبایی است که گهگداری به این تالاب سری میزند. فلامینگوهای بازیگوش چند وقتی است که با شروع فصل سرما مهمان تالاب میشوند و منظره زیبایی را پدید میآورند.
تالاب آلماگل
در ۵۵ کیلومتری شمال گنبد کاووس، و درست در شمال روستای تنگلی آن جا که مرز میان ایران و ترکمنستان همچون تار مویی است، تالابی به نام آلماگل قرار دارد که به عنوان یکی از دیدنیهای گنبد کاووس شناخته میشود.
تالاب آلماگل ۲۰۷ هکتار مساحت دارد و عمق آن از ۱ تا ۳ متر در نقاط مختلف، متغیر است. جالب است بدانید که در زبان ترکمنی آلماگل به معنای دریاچه سیب است و زیبایی این دریاچه نیز همانند شکوفه این میوه بهشتی است.آلماگل دریاچهای غنی از مواد مغذی است که شوری آب آن کمتر از دو تالاب آلاگل و آجی گل است؛ در واقع آب این تالاب به علت نزدیکی به رودخانه اترک، شیرینتر از دیگر خواهرانش است.
تالاب آجی گل
یکی از خواهران تالابهای معروف گنبد کاووس، آجی گل نام دارد که در جنوب روستای تنگلی واقعشده است. تالاب بینالمللی آجی گل با مساحت ۳۲۰ هکتار و حجم آب ۷/۲ میلیون متر مکعب، در حدفاصل دو تالاب آلماگل و آلاگل قرار دارد و به عنوان خواهر وسطی این دو تالاب زیبا شناخته میشود.
برای رسیدن به این تالابها باید مسیر ۸۰ کیلومتری را از شهر گنبد کاووس تا بخش مرزی داشلی برون طی کرد.
دیوار بزرگ گرگان
یکی از دیدنیهای گنبد کاووس که به عنوان یکی از آثار ملی ایرانزمین شناخته میشود؛ دیوار بزرگ و پهناوری به نام دیوار گرگان است.
دیوار گرگان با نامهای دیگری همچون دیوار اسکندر، دیوار سرخ و … شناخته میشود. این دیوار پهناور که با بیش از ۱۰ میلیون آجر قرمز ساختهشده است، دومین دیوار بزرگ دفاعی دنیا بعد از دیوار چین محسوب میشود و به عنوان خواهرخوانده این دیوار در ایران زمین زندگی میکند.
شواهد باستانشناسی و دادههای تاریخی نشان میدهند که قدمت این دیوار به حداقل هزار سال قبل از ساخت دیوار بزرگ چین برمیگردد و آجرهای آن که روزی سرخی بوده است از جنس خاک بادرفت است.
خاک بادرفت گرد خاکی زرد رنگ است که به وسیله باد سرگردان بر پست جویبارها انباشته میشود و از آن در ساخت آجر استفاده میکردند. این آجرهای سرخ رنگ هنوز که هنوز است در نزد مردمان قدیمی گرگان با نام مار سرخ نیز شناخته میشود.
برج گنبد قابوس
برج قابوس یا برج کاووس بنایی است که در بازدید از دیدنیهای گنبد کاووس باید به آن سری بزنید. این بنا میراثی است که از سده چهارم هجری برای ما ایرانیان به جای مانده و به عنوان بلندترین برج تمام آجری جهان شناخته میشود.
بلندای این برج بیهمتا که معماری آن هنوز که هنوز است کشف نشده است، به ۷۲ متر میرسد. در کنار این برج بلند، باغ ملی شهر گنبد کاووس قرار دارد که نمایی رؤیایی و باشکوه به برج قابوس بخشیده است.
شهر تاریخی جرجان
شهر تاریخی جرجان یکی از آن دست شهرهای بزرگ جهان اسلام بوده که با رقابت تنگاتنگی با شهرهایی همچون مرز، جندی شاپور و ری داشته است.
این شهر با معماری ویژه خود دارای فاضلاب شهری، خیابانهایی با سنگفرشهای منقش آجری و سیستم آبرسانی به خانهها بوده است و تمامی این امکانات به ۱۰۰۰ سال پیش بازمیگردد.
صنعت شیشه و سفالگری هم که گلی از هنرهای معروف شهر تاریخی جرجان محسوب میشده است و نمونههایی از این صنایع هم اکنون در موزههای معروف داخلی و خارجی نگهداری میشود.
مجتمع سواركاری گنبد کاووس
اسبها حیوانات ویژهای هستند که هر بینندهای را شیفته خود میکنند. ترکمنهای عزیز نیز که به داشتن یکی اصیلترین نژادهای این چارپایان مهربان معروفاند. به همین خاطر یکی از دیدنیهای گنبد کاووس که باید حتماً به دیدارش بروید، مجتمع سوارکاری گنبد کاووس است.
این مجموعه دارای ۱۲۰ هکتار زمین کشاورزی، پارکینگ، فضای سبز، پیست اسبدوانی به مساحت ۳۰ هکتار، سوئیت، ویلا، اسطبل زمستانه و تابستانه، جایگاه مسابقات و استخر شنا است. همچنین مجموعه مجهزی یکی از بهترین رستوران های شمال را نیز درون خود جای داده است که جان میدهد سری به آن زد و حسابی شکمگردی کرد.
سد گلستان
در ۱۲ کیلومتری شمال شرقی شهر گنبد کاووس، درست بر روی رودخانه خروشان گرگان، سدی به دست بشر ساختهشده که امروزه ما آن را با نام سد گلستان میشناسیم. این سد از جنس سدهای خاکی همگن است و و شاخه اصلی آن از ارتفاعات کوههای شرق استان سرچشمه میگیرد. آب این سد زندگی بخش است و علاوه بر تأمین آب زراعی مزرعههای همجوار، برای پرورش ماهی اصیل شمالی نیز استفاده میشود.
جدایی از کارایی این سد، طبیعت اطراف آن نیز دیدن دارد! آبوهوایی لذت بخش و خنک این سد را احاطه کرده است و حتی در گرمترین روزهای سال نیز خنک و معتدل است. بسیاری از اهالی گنبد کاووس، آخر هفتههای خود را در اطراف این سد میگذرانند و به عنوان مکانی خوش و خرم برای پیکنیکهای وقت و بیوقت از آن استفاده میکنند.
روستای آق بند
روستای آق بند از توابع شهر گنبد کاووس است و منظرههای بکر و چشمنواز بسیاری دارد. تپههای اطراف روستا سرسبزند و مکان مناسبی برای گلهداران و تغذیه دامهایشان است. مهمترین جاذبه دیدنی این روستا منطقه صدف کوهی یا لوماشل است که از رسوب فسیلهای صدفها و مرجانها تشکیل شده. این منطقه به دلیل اینکه از دوره سوم زمینشناسی به جا مانده بسیار مهم است. فروردین ماه بهترین زمان سفر به روستای آق بند است.
دیدنیهای گنبد کاووس تمام نشده است!
دیدنی های این شهرستان زیبا و دوست داشتنی به این ۱۳ جاذبه بسنده نمیشود؛ بله این ۱۳ جاذبه زیبا گوشهای از این بهشت سرسبز است. باید به این شهرستان زیبا سفر کرده و مارکوپولو درونتان را بیدار کنید تا وجب به وجب این خاک تاریخی را بگردید و لذت ببرید.
دانشگاههای گنبد کاووس
گنبد کاووس یکی از مهمترین مراکز علمی ایران در شمال شرق محسوب میشود. دانشگاه گنبد کاووس در سال ۱۳۶۴ با عنوان آموزشکده کشاورزی گنبد تاسیس شد. این آموزشگاه در ابتدا زیر مجموعه دانشگاه مازندران بود و دانشجویانی در رشته امور زراعی پذیرش میگرفت. در سالهای بعد رشتههای این مرکز علمی افزوده شد. در سال ۱۳۷۹ این مرکز آموزشی به دانشکده کشاورزی تغییر وضعیت داد و نهایتا در سال ۱۳۷۸، دانشکده به مجتمع عالی گنبد ارتقا یافت. در حال حاضر دانشگاه گنبد کاووس با ۳ دانشکده (دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشکده علوم پایه، دانشکده علوم انسانی) به فعالیت خود ادامه میدهد.
پارکهای گنبد کاووس
در گنبد کاووس برای رفاه و تفریح مردم این شهر پارکهای دیده میشود. برخی از پارک های گنبد کاووس به منظور استراحت و ورزشهای صبحگاهی هستند و اغلب شهروند در این پارکها وقت آزاد خود را میگذرانند. برخی دیگر از پارکهای گنبد کاووس برای تفریح و پیکنیک آخر هفته مناسب هستند. از مهمترین پارک های گنبدکاووس میتوان به پارک لاله، پارک قائم و مینی پارک ستارهها اشاره کرد.
